سالهای زیادی است که تلفیق گردشگری پزشکی با گردشگری مذهبی در کشورهای مسلمان دیده می شود و حتی اگر به شکل ساختیافته و صنعتی در بسیاری از کشورهای مسلمان، هنوز شاهد رشد کسب و کارهای گردشگری سلامت نباشیم; اما به شکل سنتی آن، سالها است که گردشگران مذهبی در سفر به کشورهای دارای اماکن مذهبی، خدمات درمانی مختلفی را نیز دریافت می کنند.
پیشینه تلفیق گردشگری مذهبی و پزشکی در ایران را در شهرهای مشهد و قم از سالهای دور شاهد بوده ایم.
بازار گردشگری مذهبی در کنار گردشگری پزشکی برای چه افراد و چه کشورهایی مناسب است؟ به نظر می رسد به این موضوع نه تنها برای جمعیت مسلمان جهان که برای سایر افراد با مذاهب و ادیان مختلف نیز دارای اهمیت است.
به نمودارهای زیر نگاهی بیندازید تا وارد دنیای عرب و تلفیق گردشگری پزشکی و مذهبی در آنها شویم:
نمودارها نشان از جمعیت بالغ بر ۱/۶ میلیارد مسلمان(۲۳% جمعیت جهان تا سال ۲۰۱۰)، دارد که به نوبه خود بازار بسیار بزرگی نه تنها برای کشورهای مسلمان بلکه برای کل جهان، می باشد.
مردمان کشورهای در حال توسعه به دنبال تکنولوژی و امکانات درمانی پیشرفته در کشورهای توسعه یافته هستند و از آن سو نیز متقاضیان دریافت خدمات درمانی در کشورهای توسعه یافته به دلایل مختلف مانند هزینه و کم بودن صف انتظار، راهی کشورهای در حال توسعه می شوند.
بنابراین همچنان شاهد رشد این صنعت در کلیه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته خواهیم بود. همانطور که در مطلب “مدل عرضه و تقاضای گردشگری پزشکی” دیدیم، نیاز به انجام درمان در کشوری خارج از مرزهای خود، اولین گام تصمیم گیری است و بیمار را وارد پروسه انتخاب کشور مقصد می کند.
انتخاب کشور نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد که آنها را مورد بررسی قرار دادیم و این موضوع شاید برای گردشگران سلامت مسلمان، کشورهای اسلامی را در راس انتخاب کشور مقصد قرار دهد.
کدام کشورهای مسلمان در جهان عرب در این زمینه پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته اند و از این فرصت به خوبی استفاده کرده اند؟
- امارات متحده عربی: بررسی های مرکز بهداشت و سلامت دوبی نشان از رشد چشمگیر این صنعت در سالهای اخیر داشته است. در سال ۲۰۱۱ از میان ۵۰۲ هزار بیمار، ۱۵% آنها را گردشگران پزشکی تشکیل می دادند. این رقم در سال ۲۰۱۰ حدود ۱۰% از ۴۱۲ هزار بیمار و ۵% از ۲۳۱ هزار بیمار در سال ۲۰۰۹ بوده است.
بنابراین این روند صعودی تا به امروز همچنان ادامه داشته است و تلاش برای تبدیل شدن به قطب گردشگری سلامت در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از روش های مختلف تبلیغات مداوم و موثر دولتی و خصوصی، تسهیل خدمات دریافت ویزای درمانی برای گردشگران پزشکی، ایجاد و توسعه زیرساخت های لازم، استخدام و آموزش مداوم پزشکان متبحر از سراسر دنیا، تعریف بسته های خدمات درمانی و گردشگری جذاب، توسعه همکاری با شرکت های تسهیلگر بین المللی و… در دستور کار وزارت بهداشت این کشور قرار دارد.
تعدادی از بیمارستان های بین المللی و معتبر دوبی شامل: سیتی هاسپیتال، النور(ابوظبی)، بیمارستان آمریکن هاسپیتال، ژرمن سعودی هاسپیتال(شارجه) و ده ها بیمارستان معتبر دیگر است.
به علاوه شهر مراقبت سلامت دبی (اولین منطقه آزاد مراقبت سلامت جهان) که بین آسیا و اروپا واقع شده، از مزایای بسیار رقابتی در این صنعت مانند: نبود عوارض گمرکی، نبود محدودیت سرمایه گذاری، خدمات مراقبت سلامت با کیفیت، پیشرفته ترین تجهیزات درمانی، خدمات دولتی آزاد مانند ویزا، مجوزهای بین المللی، استانداردهای کیفی و خدمات پزشکی و طب تندرستی مکمل و… برخوردار است و با دانشکده پزشکی هاروارد، مشارکت دارد.
- اردن: یکی از پیشگامان صنعت گردشگری سلامت کشور اردن است. تاریخچه این صنعت به دهه ۱۹۷۰ و زمانیکه بیماران عرب زبان برای درمان به این کشور سفر می کردند، رنگ و بوی جدی به خود گرفت.
در سال ۲۰۰۵ تقریباً تمامی بیماران خارجی اردن از کشورهای خاورمیانه مانند یمن(۲۹%)، لیبی(۱۶%)، فلسطین(۱۲%)، سودان(۷%) و سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و عمدتاً از کشورهای همسایه عرب زبان بودند و این رقم به طور تقریبی هر ساله ۱۰% رشد صعودی داشته است. در سال ۲۰۱۰ میزان درآمد حاصل از گردشگری پزشکی این کشور، حدوداً یک میلیارد دلار برآورد شده بود.
اما با وجود بحران های سیاسی سال ۲۰۱۶ و مواردی مانند منع صدور میزا، گردشگری پزشکی این کشور را با نزول ۴۰% ربرو کرد و دولت را بر آن داشت تا انجمن های بیمارستان های خصوصی(PHA) به فکر راه چاره ای برای بازگشت موقعیت گردشگری پزشکی این کشور شوند.
از جمله این فعالیت ها به کسب گواهینامه های اعتباربخشی بین المللی در مراکز درمانی، ایجاد بازارهای جدید در کشورهای چاد، عمان، عربستان سعودی، قزاقستان، نیجریه و الجزیره می باشد.
- عربستان سعودی: این کشور با اینکه سالانه درآمدی بالغ بر ۱۳/۸ میلیارد دلار از صنعت گردشگری(دومین صنعت بزرگ این کشور بعد از صنعت نفت)، حاصل می کند، اما در بازار گردشگری سلامت نام زیادی از آن نشنیده ایم.
گردشگری مذهبی ستون اصلی و بنیان صنعت گردشگری این کشور است و اگر بخواهیم به یکی از کشورهای موفق که در زمینه جذب گردشگر و به دنبال آن، در توسعه گردشگری پزشکی موفق عمل کرده اند اشاره کنیم باید از کشور اسرائیل نام ببریم.
این کشور بسیاری از گردشگران پزشکی خود را از بین گردشگرانی که برای دیدن از مکان های جذاب این کشور مانند بحرالمیت، سفر می کنند، جذب کرده است.
شاید بیماران الکتو، بهترین مشتریان مقاصد گردشگری مذهبی باشند. چرا که این افراد که عموماً با قصد زیارت از مکان های مقدس مانند مکه به این کشور سفر می کنند، دارای بیماری اورژانسی و فورس نیستند و در قالب بسته های گردشگری و زیارتی، می توان آنها را به خرید خدمات درمانی در مراکز درمانی این کشور ترغیب کرد.
تلفیق گردشگری مذهبی و پزشکی می تواند این کشور را به یکی از قطب های گردشگری پزشکی دنیای اسلام تبدیل کند و نکته مهم این تلفیق توجه به علاقه ی مسلمان در مسائل معنوی در کنار دریافت خدمات پزشکی است. مطالعات متعددی نشان از تاثیر بالقوه فعالیت های مذهبی یا معنوی بر سلامت جسمی و ذهنی دارد.
این مطالعات عموماً نشان از تاثیر و حصول نتیجه بهتر در سلامت(تسریع بهبودی، طول عمر بیشتر، امیدواری و خوش بینی، کاهش استرس و اضطراب ناشی از بیماری و…) افراد دارد و عربستان سعودی محل استقرار مهمترین مکان های مقدس دنیای اسلام است.
موانع موجود در گردشگری پزشکی این کشور را به طور خلاصه در چند بخش می توان خلاصه کرد:
- اطلاعات ناکافی: بیماران نیازمند دریافت اطلاعات کامل و شفاف از نحوه درمان، پزشکان، بیمارستان و.. هستند و بیمارستان های این کشور باید اطلاعات روشن و دقیق(به زبان های مختلف با توجه به زبان اکثر گردشگران مذهبی) از سیستم خدماتی خود ارائه کنند.
- تسهیل روند صدور ویزا: اخذ ویزای پزشکی عربستان، یکی از موانع مهم پیشرفت این کشور در این صنعت است. اخذ این ویزا به دلایل مختلف مشکل است و تاخیر در صدور این ویزا از جمله موانعی است که می تواند با سیاست گذاری صحیح دولت و توجه بیشتر به این صنعت، ساماندهی شود.
- دست کم گرفتن توانمندی های کشور: بسیاری از متخصصین این حوزه بر این باورند که دولت این کشور چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، این موضوع را به شکل یک صنعت مهم نمی بیند و توجه جدی به آن ندارند.
- همکاری ضعیف بین بیماستان ها و فعالین گردشگری پزشکی: شرکت های تسهیلگر و سایر فعالان این حوزه، نقش مهمی در پیشبرد این صنعت دارند. در عربستان سعودی اکثر قریب به اتفاق شرکت های فعال در خدمات مسافری، فقط به جذب گردشگران می پردازند و در حوزه گردشگری پزشکی دارای تخصص و فعالیت خاصی نیستند.
- بازاریابی: بازاریابی همواره یکی از مهمترین بخش های زنجیره ارزش گردشگری سلامت محسوب می شود و این موضوع در مورد کشور عربستان که دارای همسایگان پر قدرتی مانند امارات است که در حال تبدیل به غول گردشگری سلامت منطقه است، نقش پر رنگ تری خواهد داشت. استفاده از انواع روش های بازاریابی در بخش دولتی و خصوصی این کشور، جای خالی بسیاری دارد.
این موضوع را با این تاکید مجدد بر این مسئله به پایان می بریم که با توجه به جمعیت زیاد مسلمانان جهان و بازار بالقوه ای که کشورهای مسلمان دارای مکان های مقدس مذهبی(از جمله کشور ایران) می توانند از این جمعیت داشته باشند، اهمیت به اقدام گردشگری مذهبی در کنار گردشگری پزشکی است و این کشورها می توانند از نقاط قوت خود به خوبی استفاده کرده و یکی از قطب های اصلی گردشگری پزشکی در بین کشورهای مسلمان تبدیل شوند.
2 پاسخ
مرکز توریسم درمانی ایران
کلیه خدمات درمانی
با بهترین امکانات
سلام دوست عزیز.ممنون از اطلاعاتی که دادین.. می تونید برامون اطلاعات تکمیلی بیشتری هم بنویسید که همه مون استفاده کنیم